Czynniki szkodliwe w środowisku pracy — jakie są obowiązki pracodawcy?

W dzisiejszym środowisku pracy pracownicy mogą być narażeni na różnego rodzaju czynniki szkodliwe, które mają wpływ na ich zdrowie i bezpieczeństwo. Czynniki te mogą mieć różne źródła i skutki, a zrozumienie ich oddziaływania jest kluczowe dla zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.

Wykonywanie obowiązków zawodowych niesie ze sobą różnego rodzaju ryzyka, które mogą zagrażać zdrowiu lub życiu pracowników. Dlatego też pracodawcy mają obowiązek przestrzegania przepisów dotyczących Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz troszczyć się o bezpieczeństwo swoich pracowników. W niektórych przypadkach, zwłaszcza na stanowiskach pracy związanym z występowaniem tzw. czynników szkodliwych, istnieje ryzyko wystąpienia chorób zawodowych. Aby uniknąć trwałego uszczerbku na zdrowiu pracowników, pracodawca zobowiązany jest do regularnych badań i wdrożenia odpowiednich środków ostrożności.

Czynniki występujące w środowisku pracy

Obecne w środowisku pracy czynniki pod względem oddziaływania na organizm człowieka dzielimy na:

1. Czynniki szkodliwe dla zdrowia — których działanie na pracownika może skutkować lub już skutkuje wystąpieniem schorzenia.

2. Czynniki uciążliwe — których wpływ na pracownika może wywoływać dyskomfort lub nadmierne zmęczenie, ale nie prowadzi do trwałego pogorszenia stanu zdrowia.

3. Czynniki niebezpieczne — prowadzą do powstania u pracującego urazu (wypadku przy pracy).

Podział czynników szkodliwych dla zdrowia

Niebezpieczny czynnik obecny w środowisku pracy to taki, którego wpływ powoduje lub może prowadzić do urazu, lub innego znaczącego, natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia pracownika, może nawet zagrażać życiu. Natomiast czynniki uznawane za szkodliwe to te, których działanie może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą. W zależności od charakterystyki ich działania, czynniki niebezpieczne i szkodliwe obecne w miejscu pracy można podzielić na:

Czynniki fizyczne

Do czynników fizycznych, które występują w miejscu pracy i mogą stanowić źródło ryzyka, zalicza się takie elementy jak nieodpowiednie warunki mikroklimatyczne, narażenie na drgania mechaniczne, hałas w otoczeniu pracy, różnorodne rodzaje promieniowania, obecność poruszających się maszyn i mechanizmów, wystające krawędzie i elementy, przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały, temperatura, wilgotność i ruch powietrza, a także praca na wysokości, gdzie istnieje ryzyko upadku.

Czynniki biologiczne

Czynniki biologiczne obejmują organizmy żywe oraz wytwarzane przez nie substancje. Mogą one być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia. Dzieli się je na: mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) i makroorganizmy (rośliny, zwierzęta).

Zobacz także: Transport morski — kluczowy element globalnego łańcucha dostaw

Praca w takich warunkach może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznych, zatrucia pokarmowego oraz infekcji. Czynniki biologiczne szkodliwe dla zdrowia są powszechnie obecne w placówkach opieki zdrowotnej, laboratoriach klinicznych i diagnostycznych, w zakładach zajmujących się gospodarowaniem odpadami i oczyszczaniem ścieków, a także w zakładach produkujących żywność. W przypadku wystąpienia biologicznych czynników szkodliwych dla zdrowia niezbędne jest przeprowadzenie pomiarów i działań mających na celu minimalizację ryzyka trwałego uszczerbku na zdrowiu pracowników w środowisku pracy.

Czynniki chemiczne

Najliczniejszą grupą czynników szkodliwych w miejscu pracy są te o charakterze chemicznym. Są to substancje, które mogą dostawać się do organizmu przez drogi oddechowe, skórę, błonę śluzową oraz przewód pokarmowy. Czynniki o pochodzeniu chemicznym wykazują działanie toksyczne, drażniące, rakotwórcze, uczulające, upośledzające funkcje rozrodcze i mutagenne wobec organizmu ludzkiego. W tej kategorii najczęściej spotyka się różnorodne pyły, gazy, pary oraz dymy.

Obowiązki pracodawcy

W przypadku występowania czynników szkodliwych w środowisku pracy istnieje obowiązek przestrzegania określonych formalności mających na celu ochronę zdrowia pracowników. Odpowiedzialność za to spoczywa na pracodawcy, który ma obowiązek sfinansować przeprowadzenie pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować oraz przechowywać wyniki tych badań i pomiarów, a także udostępniać je pracownikom. Pierwsze badania w celu określenia obecności i poziomu czynników szkodliwych należy przeprowadzić jak najszybciej, nie później niż w ciągu 30 dni od rozpoczęcia działalności. Kolejne badania są wymagane okresowo (w zależności od rodzaju czynników szkodliwych) oraz za każdym razem, gdy zostaną wprowadzone zmiany w konfiguracji maszyn lub organizacji pracy.

Pracodawca jest zobowiązany do:

• Wykonania analizy technicznej i identyfikacji czynników szkodliwych dla zdrowia w miejscu pracy, które zostaną poddane badaniom w akredytowanych laboratoriach.

• Konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami działań związanych z identyfikacją i charakteryzacją czynników szkodliwych dla zdrowia, a także informowanie ich o obecnych wynikach badań.

• Przechowywana wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia przez okres trzech lat, liczony od daty ich przeprowadzenia.

• Prowadzenia na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia.

• Wpisywania na bieżąco wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w karcie badań i pomiarów.

• Przechowywanie rejestru dotyczącego czynników szkodliwych dla zdrowia, a także kart z wynikami badań i pomiarów tych czynników przez czterdzieści lat (licząc od daty ostatniego wpisu).

• Udostępnianie pracownikowi oraz byłemu pracownikowi na jego pisemny wniosek wyników badań i pomiarów.

Czynniki szkodliwe — dodatki dla pracowników

Niestety, obecne przepisy prawne nie nakładają na pracodawców obowiązku przyznawania dodatkowych świadczeń pracownikom zatrudnionym w środowisku szkodliwym. Oczywiście, czynniki szkodliwe w miejscu pracy mogą stanowić podstawę do przyznania dodatków przez pracodawców, taka decyzja nie jest jednak wymagana przez przepisy prawa i zależy od dobrej woli pracodawcy.

Osoby zatrudnione w zawodach, które pracują w warunkach szczególnych przez co najmniej 15 lat, mają możliwość ubiegania się o wcześniejszą emeryturę. Ponadto można złożyć wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) o przyznanie dodatku za pracę w szkodliwych warunkach. Głównym kryterium jest posiadanie co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach uznawanych za szkodliwe.